DELEN
Gepubliceerd: 26 september 2025
Hoewel Nederland internationaal bekendstaat als een voorloper op het gebied van LHBTIQ+-rechten is de geschiedenis van queer-onderdrukking en met name conversietherapie in ons land complex en nog altijd niet afgesloten. Pogingen om seksuele oriëntatie of genderidentiteit te “veranderen” of te “onderdrukken” hebben ook in Nederland een lange en vaak verborgen geschiedenis. Deze zit diepgeworteld in medische, psychiatrische en religieuze denkbeelden.
Aan het begin van de 20e eeuw werd homoseksualiteit breed gezien als een ziekte of morele afwijking. Artsen en psychiaters experimenteerden met behandelingen die vandaag de dag als onethisch en schadelijk worden beschouwd. Tegelijkertijd werden in religieuze kringen gevoelens van homoseksualiteit bestempeld als zondig. Het was iets wat met gebed en boetedoening overwonnen moest worden. Over conversietherapie als georganiseerde praktijk was in deze tijd nog nauwelijks sprake, maar de sociale druk en afwijzing legden de kiem voor latere “veranderingsprogramma’s”.
In de jaren na de Tweede Wereldoorlog bleef homoseksualiteit in Nederland strafbaar voor mannen onder de 21 jaar en een discriminerende bepaling die pas in 1971 werd afgeschaft. In deze periode begonnen sommige psychiaters en geestelijken experimenten met gedrags- of gesprekstherapieën om mensen van hun “ongewenste gevoelens” af te helpen. Hoewel deze praktijken nooit breed gedragen of gestructureerd waren, ontstond er wel een vreemde cultuur. Het bespreekbaar maken van homoseksualiteit ging meestal gepaard met de idee dat het iets was dat overwonnen of veranderd moest worden.
Advertentie
Foto: Freepik
In orthodox-christelijke kringen groeide de behoefte aan hulpverlening voor mensen die worstelden met hun seksuele oriëntatie.
In de jaren ’70 en ’80 nam de zichtbaarheid van de homobeweging in Nederland toe. Dat gold ook voor de religieuze tegenreactie. In orthodox-christelijke kringen groeide de behoefte aan hulpverlening voor mensen die worstelden met hun seksuele oriëntatie. Hieropvolgend werd de Stichting Different opgericht. Deze organisatie richtte zich op hulpverlening aan mensen met homoseksuele gevoelens. Dit gebeurde altijd vanuit een orthodox-christelijke visie. Wat Different bood (dit waren pastorale gesprekken, het gebed, een soort van begeleiding om celibatair te leven) wordt door velen gezien als een vorm van conversietherapie. Ook al werd die term destijds niet gebruikt. De stichting zou decennialang actief blijven.
Vanaf de jaren ’90 begon de maatschappelijke opinie over deze praktijken langzaam te kantelen. De Wereldgezondheidsorganisatie schrapte op 17 mei 1990 homoseksualiteit officieel als psychische aandoening. Tegelijkertijd werd de kritiek op organisaties en stichtingen als Different luider. Psychologen, ervaringsdeskundigen en belangenorganisaties trokken eindelijk aan de bel. Eindelijk benoemden ze dat deze “behandelingen” schadelijk, stigmatiserend en vaak traumatisch waren.
Nederland zette ondertussen belangrijke stappen richting gelijkheid. Een mijlpaal vond plaats in 2001 de openstelling van het huwelijk voor paren van gelijk geslacht. Toch bleven binnen kleine religieuze gemeenschappen praktijken heimelijk bestaan waarin jongeren onder druk werden gezet om hun geaardheid of genderidentiteit te onderdrukken. Vaak gebeurde dit onder het mom van vrijwillige hulpverlening of geloofsontwikkeling.
In 2012 besloot minister Edith Schippers dat Stichting Different geen aanspraak meer mocht maken op publieke zorgsubsidies. De maatschappelijke onrust over hun werkwijze was te groot. Daarmee verdween de stichting geleidelijk uit beeld. Echter het probleem was daarmee niet opgelost. Diverse mediaberichten, interviews en undercoverreportages maakten duidelijk dat conversiepraktijken nog steeds plaatsvonden. Weliswaar gebeurde dit vaak informeel en in de sfeer van pastorale zorg of binnen kerkgemeenschappen.
Advertentie
Foto: Freepik
Het gebeurt nog steeds, zij het op kleine schaal en vaak in gesloten kring. Jongeren binnen religieuze gemeenschappen lopen het meeste risico.
In de laatste jaren laait het debat wederom op. Menig partij in de Tweede Kamer is het eens dat conversietherapie schadelijk is. De motie Bergkamp riep op tot een wettelijk verbod op conversietherapie. Die motie kreeg brede steun. De bijhorende wetgeving laat op zich wachten.
In 2021 gaf het ministerie van OCW de opdracht tot een verkennend onderzoek naar de aard en omvang van conversiepraktijken in Nederland. De uitkomst bevestigt wat we al wisten. Het gebeurt nog steeds, zij het op kleine schaal en vaak in gesloten kring. Jongeren binnen religieuze gemeenschappen lopen het meeste risico. Getuigenissen van slachtoffers in de media en via belangenorganisaties als COC Nederland maakten diepe indruk.
In 2024 werd eindelijk een conceptwetsvoorstel ingediend voor het verbod op conversiehandelingen. Het voorstel richt zich op het strafbaar stellen van conversietherapie met extra bescherming voor minderjarigen en mensen die niet vrijelijk kunnen weigeren. De wet ligt momenteel nog bij de Kamer en hoewel de politieke steun groot is, stuiten onderdelen van de wet op weerstand vanuit religieuze hoek. Hun weerstand gaat met name vanwege hun zorgen over de beperking van religieuze uitingsvrijheid.
We zijn er nog niet. In 2025 is er nog steeds géén formeel verbod op conversietherapie in Nederland. De discussie is levend. Aan de ene kant staan mensenrechtenorganisaties, psychologen, slachtoffers en een brede politieke meerderheid die zo’n verbod noodzakelijk achten. Aan de andere zijde staan conservatieve christelijke partijen zoals de SGP en delen van de ChristenUnie die vrezen voor overheidsinmenging in geloofsbeleving en pastorale zorg.
Advertentie
De Tweede Kamer heeft afgelopen maand september met een duidelijke meerderheid ingestemd met een wetsvoorstel dat conversietherapie strafbaar maakt.
De Tweede Kamer heeft afgelopen maand september met een duidelijke meerderheid ingestemd met een wetsvoorstel dat conversietherapie strafbaar maakt. In totaal stemden 101 Kamerleden vóór en 45 tegen. Het voorstel richt zich specifiek op praktijken die stelselmatig, op indringende wijze of langdurig proberen iemands seksuele gerichtheid of genderidentiteit te veranderen of te onderdrukken. Daarmee wordt een onderscheid gemaakt tussen schadelijke conversiehandelingen en pastorale of religieuze gesprekken die zonder dwang plaatsvinden. Dankzij deze verduidelijking schaarden partijen als NSC, BBB en CDA zich achter het voorstel, naast onder andere GroenLinks-PvdA, VVD, D66, SP, Volt, PvdD en JA21. Tegen stemden onder meer PVV, FvD, DENK, SGP en ChristenUnie, die vrezen dat de wet alsnog inbreuk kan maken op de vrijheid van religieuze begeleiding. Met dit besluit zet Nederland een belangrijke stap richting wettelijke bescherming van LHBTIQ+-personen tegen schadelijke praktijken, al moet de Eerste Kamer nog instemmen voordat de wet daadwerkelijk van kracht wordt.
Wat wel dringend nodig is, is een heldere wetgeving. Een wetgeving die onderscheid maakt tussen vrijwillige religieuze begeleiding en schadelijke pogingen tot gedragsverandering. Men spreekt dan zeker over pogingen wanneer deze gericht zijn op jongeren of wanneer deze plaatsvinden onder druk. Nederland heeft op veel terreinen vooropgelopen als het gaat om queer-rechten. Maar zonder een wettelijk verbod op conversietherapie blijft de belofte van bescherming onvolledig. Waar blijft Nederland nu? Een voorlopersrol hierin nemen, zit er niet meer in. Wel kan Nederland ervoor zorgen dat conversietherapie verboden moet worden.
Jacques Zonne – Activist tegen Conversietherapie.
Jacques Zonne. Een naam die onlosmakelijk verbonden is met de strijd tegen conversietherapie in Nederland. Al ruim 4 decennia lang zet hij zich onvermoeibaar in om de schadelijke impact van deze praktijken aan het licht te brengen en slachtoffers een stem te geven.
Jacques Zonne begon zijn activisme op 17 november 1979 toen hij als slachtoffer van conversietherapie zijn verhaal als eerste in de publiciteit vermelde. Het was een verhaal dat ging over hoe hij onderworpen werd aan exorcisme, aan gebedsgenezing en langdurige hersenspoeling. Het verhaal ging ook over hoe hij na drie vluchtpogingen wist te ontsnappen uit het centrum waar Orthodoxe christenen hem bijna twee jaar vasthielden.
Door vele lezingen kwam hij in contact met mensen die beschadigd waren geraakt door zogenaamde hulpverlening binnen streng religieuze gemeenschappen. Jacques zag van dichtbij hoe diep de psychische littekens konden zijn bij jongeren. Deze jongeren moesten hun identiteit jarenlang onder druk verbergen of zelfs “genezen”. Deze verhalen waren vaak verborgen. Reden hiervoor was dat veel slachtoffers zich schaamden of bang waren voor verstoting door hun familie of hun geloofsgemeente.
Door Jacques achtergrond in maatschappelijke dienstverlening en zijn scherpe dossierkennis werd hij een belangrijke bron voor journalisten, beleidsmakers en belangenorganisaties. Hij verzamelde getuigenissen. Hij bracht netwerken van aanbieders van conversietherapie in kaart en legde de verbanden bloot tussen verschillende religieuze instellingen en hun invloed op deze kwetsbare LHBTIQ+-jongeren. Zijn inzet speelde een rol in het maatschappelijk debat dat in de jaren 2010 op gang kwam.
Jacques Zonne werkte mee aan artikelen, radio-uitzendingen en parlementaire dossiers waarin duidelijk werd dat conversiepraktijken in Nederland nog steeds voorkwamen ondanks het beeld van een tolerant land. Hij pleitte consequent voor drie dingen: erkenning van het leed, structurele hulp voor slachtoffers én een wettelijk verbod.
Naast zijn activistische werk zette Jacques zich in voor lotgenotencontact en herstelprogramma’s. Hij benadrukte altijd dat een verbod alleen niet genoeg is. Er dient ook ruimte te zijn voor nazorg zodat slachtoffers weer vertrouwen in zichzelf en in hun omgeving kunnen vinden.
Tot op de dag van vandaag blijft Jacques Zonne een belangrijk en vasthoudend pleitbezorger tegen conversietherapie. Zijn werk heeft bijgedragen aan de groeiende politieke consensus dat deze schadelijke praktijken niet thuishoren in een samenleving die respect en veiligheid voor iedereen nastreeft.
Foto: Jacques Zonne
LINKS
Motie Bergkamp:
https://eerstekamer.nl/9370000/1/j4nvi0xeni9vr2l_j9vvksvji1pf4wd/vlfa82ytldzl/f=/vldgot2qovvn.pdf
https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/detail?id=2021Z01059&did=2021D02548
Stand van zaken februari 2025:
https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/plenaire_verslagen/kamer_in_het_kort/initiatiefwetsvoorstel-strafbaarstelling
https://www.tweedekamer.nl/zoeken?qry=conversietherapie&form_build_id=form-2D8V31LFZ0al30ESSdanuA6F5F8MBGs1C7JV9NQa6hQ&form_id=tk_external_data_autonomy_search_form
BART COCHET
Hoofdredacteur
Jouw steun maakt het verschil!
Queer Nederland draait op de inzet en passie van een geweldig en uniek team dat zich dagelijks inzet om onze lhbtiq+ community van relevante en diepgaande content te voorzien. In deze roerige tijden is het essentieel dat we onze verhalen blijven vertellen, maar daarvoor hebben we jouw hulp nodig! Door Queer Nederland te steunen draag je bij aan het vertellen van meer diverse verhalen en het creëren van frisse content die bijdraagt aan de zichtbaarheid, acceptatie en emancipatie van de lhbtiq+ gemeenschap.
Steun de toekomst en doneer wat je kunt missen. Of het nu €5, €50, €500 of een ander bedrag is, jouw bijdrage helpt ons om een onafhankelijk en breed gedragen lhbtiq+ platform van Nederland te creëren.