Activisme
Roze Zaterdag 1979
Op 14 april 1979 werd de Roze Zaterdag gehouden als protest tegen de uitspraken van bisschop Gijsen over homoseksualiteit, een cruciaal moment in de Nederlandse queer geschiedenis.
Queer Oog op het Verleden is de podcast bij de Queer Canon van Nederland. Beluister hier de aflevering bij het venster ‘Activisme’.
Advertentie
Roze Zaterdag 1979
De Roze Zaterdag van 14 april 1979 markeerde een belangrijke mijlpaal in de geschiedenis van de queer gemeenschap in Nederland. Deze dag bracht duizenden mensen samen in een gezamenlijke strijd voor erkenning en gelijkheid, aangewakkerd door de controversiële uitspraken van bisschop Gijsen. Gijsen had homoseksualiteit veroordeeld als immoreel, wat leidde tot verontwaardiging en een krachtige reactie vanuit de queer gemeenschap. De demonstratie was niet alleen een protest tegen zijn woorden, maar ook een symbolische manifestatie van queer trots en vastberadenheid. Het markeerde het begin van een periode van intensiever activisme en legde de basis voor toekomstige vooruitgang in de rechten van LHBTI-personen.
De protesten op Roze Zaterdag in 1979 waren een direct antwoord op de uitspraken van bisschop Gijsen, die homoseksualiteit publiekelijk veroordeelde als “tegennatuurlijk” en “zondig”. Deze uitspraken veroorzaakten een golf van verontwaardiging binnen de queer gemeenschap en hun bondgenoten, die vonden dat zulke uitspraken niet onbeantwoord konden blijven. De demonstratie, georganiseerd door verschillende LHBTI-organisaties, trok duizenden deelnemers die samenkwamen in de straten van Roermond. Deze dag symboliseerde niet alleen de afwijzing van discriminatie en homofobie, maar ook de kracht en eenheid van de gemeenschap. De protestmarsen en toespraken benadrukten de noodzaak van gelijkheid, acceptatie en het recht om te zijn wie je bent zonder angst voor veroordeling.
De Roze Zaterdag van 1979 had een diepgaande impact op de LHBTI-gemeenschap in Nederland. Het bracht de gemeenschap samen en gaf hen een stem tegen de uitspraken van bisschop Gijsen, die veel pijn en woede veroorzaakten. De massale opkomst en de krachtige boodschap van de demonstratie versterkten de zichtbaarheid van de queer gemeenschap en lieten zien dat ze niet langer bereid waren om stil te blijven in het licht van discriminatie en vooroordelen. Dit evenement markeerde het begin van een nieuw tijdperk van activisme, waarin de gemeenschap steeds meer rechten verwierf en hun aanwezigheid en bijdragen aan de samenleving werden erkend en gevierd. Het diende als een inspiratiebron voor toekomstige generaties van activisten en speelde een cruciale rol in de voortgaande strijd voor gelijkheid en acceptatie.
ACTIVISME
De eerste fase van het activisme in de Nederlandse queer geschiedenis was gericht op de legalisering van homoseksualiteit en het decriminaliseren van seksuele relaties tussen mensen van hetzelfde geslacht. In deze periode, die zich voornamelijk in de jaren vijftig en zestig afspeelde, richtten activisten zich op het afschaffen van wetten en regels die homoseksualiteit strafbaar maakten. Een belangrijke mijlpaal was de afschaffing van artikel 248bis in 1971, dat homoseksuele relaties tussen volwassenen en minderjarigen verbood terwijl heteroseksuele relaties onder dezelfde omstandigheden wel toegestaan waren. Deze periode was cruciaal voor het leggen van de juridische basis voor verdere vooruitgang en het creëren van een samenleving waarin queer mensen niet langer als criminelen werden beschouwd.
De tweede fase van activisme, die zich vooral in de jaren tachtig en negentig afspeelde, draaide om de strijd voor gelijke rechten en bescherming tegen discriminatie. Activisten streefden naar wettelijke erkenning van partnerschappen, gelijke behandeling in de werkplek, en bescherming tegen haatmisdrijven. Deze fase zag de opkomst van prominente LHBTI-organisaties zoals het COC Nederland, die een belangrijke rol speelden in het bevorderen van gelijke rechten. Een van de grootste overwinningen in deze periode was de invoering van het geregistreerd partnerschap in 1998, gevolgd door de legalisatie van het huwelijk voor paren van hetzelfde geslacht in 2001. Deze successen markeerden een belangrijke verschuiving richting juridische en sociale gelijkheid.
De huidige derde fase van activisme richt zich op de volledige acceptatie en het recht om jezelf te kunnen zijn zonder angst voor discriminatie of uitsluiting. Hoewel er veel juridische stappen zijn gezet, blijven sociale acceptatie en persoonlijke vrijheid belangrijke aandachtspunten. Activisten werken nu aan het bevorderen van inclusiviteit in alle lagen van de samenleving, van scholen tot werkplekken en de media. De nadruk ligt op het bestrijden van subtiele vormen van discriminatie en het creëren van een cultuur waarin iedereen zich veilig en geaccepteerd voelt. Deze fase benadrukt het belang van intersectionaliteit, waarbij ook aandacht wordt besteed aan de unieke uitdagingen die queer mensen van kleur, trans personen en anderen binnen de gemeenschap tegenkomen.
Advertentie
Stromingen
De Nederlandse LHBTI-beweging kent een rijke geschiedenis van diverse stromingen die elk op hun eigen manier bijdroegen aan de strijd voor gelijkheid en acceptatie. In de jaren ’50 en ’60 ontstonden er vooral gematigde homobelangenorganisaties, zoals het COC, die streefden naar sociale acceptatie door middel van dialoog en integratie in de samenleving. Deze organisaties werkten vaak vanuit een visie van assimilatie, waarin men hoopte dat homomannen en lesbische vrouwen hun plaats zouden vinden binnen de bestaande maatschappelijke structuren. De nadruk lag op het verkrijgen van rechten door het wegnemen van vooroordelen en het bevorderen van wederzijds begrip.
Vanaf de jaren ’70 ontstonden er echter radicalere stromingen binnen de beweging, geïnspireerd door de opkomst van de tweede feministische golf en bredere burgerrechtenbewegingen. Groepen zoals de Rooie Flikkers en Lesbian Nation verzetten zich tegen wat zij zagen als de conformistische houding van de gevestigde organisaties. Deze nieuwe generatie activisten omarmde een intersectionele benadering en pleitte voor zichtbaarheid, directe actie en een bredere sociale verandering. Ze streefden niet alleen naar acceptatie, maar ook naar de omverwerping van heteronormatieve structuren en het bevorderen van seksuele bevrijding voor iedereen, ongeacht gender of seksuele oriëntatie.
Pioniers
De geschiedenis van de LHBTI-beweging in Nederland is onlosmakelijk verbonden met enkele baanbrekende pioniers die hun leven wijdden aan de strijd voor gelijkheid en emancipatie. In de vroege 20e eeuw was Dr. Jacob Anton Schorer een van de eerste prominente voorvechters voor homorechten in Nederland. Schorer richtte in 1912 het Nederlandsch Wetenschappelijk Humanitair Komitee (NWHK) op, geïnspireerd door het werk van Magnus Hirschfeld in Duitsland. Dit comité streed tegen de juridische en sociale discriminatie van homoseksuelen en vormde de basis voor de latere homobeweging in Nederland.
Na de Tweede Wereldoorlog namen Niek Engelschman en Benno Premsela het stokje over en speelden zij een cruciale rol in de verdere ontwikkeling van de homobeweging. Engelschman, ook bekend onder zijn pseudoniem Bob Angelo, was medeoprichter van het COC. Hij stond bekend om zijn strategische aanpak en zijn vermogen om politieke en maatschappelijke steun te mobiliseren. Benno Premsela, een invloedrijke ontwerper en activist, werd later voorzitter van het COC en een boegbeeld van de beweging. Premsela’s zichtbaarheid als openlijk homoseksuele man in het publieke leven droeg enorm bij aan de normalisering en acceptatie van homoseksualiteit in Nederland. Hun gezamenlijke inspanningen legden de basis voor de vooruitgang die de beweging in de decennia daarna zou boeken.
Advertentie
MEER WETEN?
Aids in Nederland
In de jaren ’80 trof aids Nederland hard. Angst en stigma werden doorbroken door activisme, pragmatisch beleid en tv-momenten. Verhalen uit die tijd blijven cruciaal voor queer erfgoed en bewustzijn.
Verhalen gezocht voor boek over 50 jaar Roze Zaterdag
Ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van het evenement Roze Zaterdag in 2029 gaat auteur Timmerman op zoek naar 50 bijzondere verhalen.
LOLA’S HUIS
Driedaags evenement tijdens Pride Amsterdam, namelijk Lola’s Huis. Interessante activiteit voor onze volgers.
MEER ONTDEKKEN?
Verhalen uit het queerarchief: Protest
IHLIA | With Pride
Bewaar mij voor de waanzin van het recht
IHLIA | Outside The Box
Themadossier Geschiedenis
IHLIA
Roze Zaterdag
Gemeentearchief Roermond
Gijsen, Flikker Op! Wandelen door de tentoonstelling in Centre Céramique
RTV Maastricht
PODCAST
Roze Reuzen
IHLIA
DOCUMENTAIRE
Flikker op!
NTR | Andere Tijden
FICTIE
AYOR
VPRO
Delhoofen, Jean. Een Roze Revolutie. NVIH COC Limburg, 2023.
FOTOCREDITS
HIGHLIGHT
Roze Zaterdag Roermond, 1979. Hans van Dijk / Anefo, Nationaal Archief
CARROUSEL
Foto 1: Benno Premsela. Philip Mechanicus, Amsterdams Historisch Museum
Foto 2: Eerste Nederlandse homoprotest, Binnenhof Den Haag, 1969. Jack de Nijs / Anefo, Nationaal Archief
Foto 3: Stickervellen van de tweede landelijke homo/lesbo-demonstratie in Amsterdam gemaakt in opdracht van Rooie Flikkers, 1978. IHLIA
Foto 4: Roze Zaterdag, Roermond, 1979. Hans van Dijk / Anefo, Nationaal Archief
Jouw steun maakt het verschil!
Queer Nederland draait op de inzet en passie van een geweldig en uniek team dat zich dagelijks inzet om onze lhbtiq+ community van relevante en diepgaande content te voorzien. In deze roerige tijden is het essentieel dat we onze verhalen blijven vertellen, maar daarvoor hebben we jouw hulp nodig! Door Queer Nederland te steunen draag je bij aan het vertellen van meer diverse verhalen en het creëren van frisse content die bijdraagt aan de zichtbaarheid, acceptatie en emancipatie van de lhbtiq+ gemeenschap.
Steun de toekomst en doneer wat je kunt missen. Of het nu €5, €50, €500 of een ander bedrag is, jouw bijdrage helpt ons om een onafhankelijk en breed gedragen lhbtiq+ platform van Nederland te creëren.